Kalendarz Rocznic Regionalnych 2014
Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie
Wydarzyło się ...
2014
| 1005 Lat temu 14 lutego lub 9 marca ginie św. Brunon z Kwerfurtu w nieudanej misji chrystianizacji na ziemi Jaćwięgów. Poniósł śmierć męczeńską wraz z 18 misjonarzami. Dniem obchodu liturgicznego św. Brunona jest 12 lipca. Odprawia się uroczystości w diecezji łomżyńskiej (gdzie w 1000r. założył kościół św. Wawrzyńca w Łomży) oraz parafii w Giżycku, których Brunon jest głównym patronem. Jedyny pomnik męczeńskiej śmierci św. Brunona na ziemiach polskich znajduje się kilometr na płd. zach. od Giżycka, na wzgórzu nad Niegocinem, nieopodal trasy kolejowej Olsztyn-Giżycko. |
| 780 Lat temu wyruszyła pierwsza wyprawa wojsk krzyżackich i polskich na Prusy. |
| 710 Lat temu Krzyżacy podporządkowali sobie Natangię, Barcję i część Galindii. |
| 705 Lat temu w 1309r. Malbork został stolicą państwa krzyżackiego. |
| 675 Lat temu w 1339r. od 4 lutego do 15 września w Warszawie odbywał się proces polsko-krzyżacki zakończony wyrokiem papieskim, nakazującym Zakonowi Krzyżackiemu zwrot ziem Polsce: chełmińskiej, dobrzyńskiej, michałowskiej i Pomorza Gdańskiego. |
| 655 Lat temu w 1359r. założono Olsztynek. |
| 600 Lat temu urodził się św. Jan z Dukli (ur. ok.1414r. w Dukli – zm. 29 września 1484r. we Lwowie) pustelnik, zakonnik i kaznodzieja. Sejm RP uchwalił, że będzie jednym z trzech Patronów Roku 2014 m.in. za „zasługi świętego dla naszego kraju” i „Niech pamięć jego działań zmierzających do troski całego narodu o wspólne dobro w duchu sprawiedliwości społecznej i miłości bliźniego będzie fundamentem katolickiej tożsamości w Europie”. Błogosławionym ogłosił go papież Klemens XII w 1733r.; patronem Polski i Litwy ogłoszono go w 1739r., 250 lat po jego śmierci. Uroczystości wyniesienia Jana z Dukli na ołtarze odbyły się w Krośnie w 1977 r., z udziałem papieża Jan Pawła II. Feliks Koneczny w pracy pt. „Święci w dziejach narodu polskiego” przypomina jak Jan z Dukli wówczas zakonnik we Lwowie, w obliczu tatarskich wojsk zbliżających się do miasta urządził na jego wałach procesję.„Łupieżców nie tylko do miasta nie puszczono, ale i z przemieści ich wypędzono. Nazywano odtąd tego świętego męża „gromem na bisurmanów”. |
| 560 Lat temu (1454r.) król polski Kazimierz Jagiellończyk na prośbę Związku Pruskiego włączył całe Prusy do Rzeczypospolitej. |
| 510 Lat temu urodził się Stanisław Hozjusz (1504-1579) kardynał, wybitny humanista i prawnik, sekretarz królewski, dyplomata i poeta, przewodniczący Soboru Trydenckiego. Od 1551r. biskup warmiński i twórca najsilniejszego ośrodka kontrreformacyjnego i wyższej uczelni – Kolegium Jezuickiego w Braniewie, autor dzieł teologicznych, rozpraw polemicznych i utworów poetyckich. |
| 485 Lat temu założono wsie Ogonki, Pieczarki, Stręgiel. |
| 485 Lat temu w 1529r. urodził się w Turyngii Kacper Henneberger, geograf i kartograf, pastor w Królewcu. Wydał mapę księstwa pruskiego z cennymi objaśnieniami (1595r.) |
| 465 Lat temu w 1529r. założono wieś Piłaki Wielkie. |
| 460 Lat temu (1554r.) datuje się powstanie wsi Brzozówko. |
| 450 Lat temu zmarł Marcin Glassa (zm. 1564r.) proboszcz, wykładowca, działacz protestancki. Po studiach w Krakowie przebywał w Królewcu, gdzie zajmował się sprawami związanymi z drukiem katechizmu w języku polskim. |
| 445 Lat temu wzmiankowano po raz pierwszy o wsi Wężówka. |
| 445 Lat temu 1 lipca 1569r. zaprzysiężono unie polsko-litewską, powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Polska i Litwa stały się jednym państwem ze wspólnym sejmem i senatem. |
| 445 Lat temu w 1569r. 19 lipca Albrecht Fryderyk, syn księcia Albrechta, złożył w Lublinie hołd lenny Zygmuntowi Augustowi i objął rządy w Prusach Książęcych. |
| 440 Lat temu (1574r.) pierwszy raz wspomniano o Sztynorcie jako o majątku ziemskim. |
| 435 Lat temu zmarł Stanisław Hozjusz (1504-1579) |
| 425 Lat temu w 1589r. dokonano uregulowania granic miasta m.in. wbijając pale graniczne na krawędzi torfowisk otaczających od zachodu Węgorzewo. Odkryto je w trakcie nadzoru archeologicznego przez Jerzego Marka Łapo przy ul. Krzywej w 1998r. |
| 410 Lat temu w 1609r. powstaje propolskie stronnictwo w Prusach Książęcych wysuwające projekt inkorporacji Prus Książęcych. Na jego czele staje Otto von Gröeben. |
| 395 Lat temu w 1619r. rozpoczęto budowę plebani przy kościele pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła w Węgorzewie. |
| 370 Lat temu w Jabłonce pod Pasymiem urodził się Krzysztof Jan Hartknoch (zm.1687r.) historyk Polski i Prus, autor „Alt-und Neues Preussen...” |
| 305 Lat temu w 1709r. 2 lipca w Królewcu rozpoczęła działalność drukarnia polska Jana Dawida Cenkiera przy polskiej gminie ewangelickiej. Wydawano podręczniki szkolne, modlitewniki, a także pierwsze regularne pismo polskie w Prusach „Pocztę Królewiecką” (1818-20). |
| 290 Lat temu w 1724r. Fryderyk Wilhelm I wydał dekret zabraniający Polakom, Litwinom i Żydom osiedlania się w Prusach Wschodnich. |
| 280 Lat temu w1736r. w Królewcu przebywa król Stanisław Leszczyński. Miasto staje się ośrodkiem emigracji polskiej. |
| 280 Lat temu w 1734r. przybył do Węgorzewa po raz pierwszy król Polski Stanisław Leszczyński. Ponownie przebywał w Węgorzewie od 28 marca do 12 maja 1736r. |
| 275 Lat temu w 1739r. oddano do użytku kościół w Budrach. |
| 270 Lat temu Jan Władysław Suchodolec ukończył projekt powiązania wielkich jezior mazurskich w jeden wodny węzeł komunikacyjny. Pracował nad nim razem z ojcem Samuelem. |
| 265 Lat temu 20 maja 1749r. w Węgorzewie w wieku 103 lat zmarła kobieta o nazwisku Iwarowsze. |
| 250 Lat temu w Olsztynku urodził się Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (ur.19.07.1764r.-zm.03.06.1855r.) obrońca języka polskiego, pisarz i tłumacz. |
| 250 Lat temu (1764r.) rozpoczęto budowę kanałów między jeziorami mazurskimi, autorem projektu był twórca wodociągu węgorzewskiego Władysław Suchodolec. |
| 210 Lat temu został zabity ostatni niedźwiedź na naszym terenie (1804r.) |
| 190 Lat temu ( w 1824r.) po raz ostatni łamano przestępcę kołem. Był nim 17 letni chłopiec, który zabił kolegę. |
| 180 Lat temu w 1834r. na Mazurach osiedlili się Filiponi. |
| 155 La temu w 1859r. wyszła drukiem relacja poety i prozaika Augusta Maksymiliana Grabowskiego pt. „Podróż do Prus”, ciekawy dokument polskości Mazurów. |
| 155 Lat temu w 1859r. w Piszu wychodził „Prawdziwy Ewangelik Polski”, pismo wydawane przez Antoniego Gąsiorowskiego. |
| 150 Lat temu w 1864r. istniał w Królewcu polski ośrodek powstańców „ośrodek czerwonych”, wydający pismo „Głos z Litwy”. |
| 150 Lat temu urodził się Seweryn Pieniężny (1864-1905) redaktor „Gazety Olsztyńskiej”. Gazeta spełniała niezwykle ważną rolę w budzeniu ducha narodowego i utrzymaniu polskości nie tylko na Warmii, ale i w innych regionach znajdujących się pod okupacją niemiecką, a nawet wśród wychodźstwa polskiego w dalekiej Westfalii. Ostatni jej wydawca, Seweryn Pieniężny (syn), aresztowany w chwili najazdu wojsk hitlerowskich na Polskę i osadzony w hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Hohenbruchu, został tam rozstrzelany 24 lutego 1940r. |
| 145 Lat temu w 1869r. wprowadzono do obiegu karty pocztowe, nazywane z czasem pocztówkami. Pierwsza widokówka zawierała wizerunek kanoniera, następnie rysunki namiotów i różne sceny z życia żołnierskiego. W 1899r. na Międzynarodowej Wystawie Widokówek w Nicei wielki srebrny medal otrzymał pierwszy niemiecki wydawca widokówek J.H. Loher. Taki sam medal przyznano warszawskiej firmie wydawniczej Stanisława Winiarskiego w kategorii producentów widokówek. |
| 120 Lat temu urodził się Georg Komm (ur.1894r.- zm.1973r.) nauczyciel biologii i matematyki w gimnazjum im. Hindenburga w Węgorzewie; z Augustem Guednauem prowadził prace badawcze, m. in. obserwacje meteorologiczne i pomiary głębokości jezior oraz obserwacje życia ptaków. W 1928r. został mianowany na powiatowego pełnomocnika do spraw ochrony przyrody. Sporządził mapy ponad 20 tysięcy miejscowości i jezior mazurskich. |
| 110 Lat temu urodził się Arnold Lange (ur.1904r. – zm. 1985r.) Przed II Wojną Światową był nauczycielem rysunku w gimnazjum im. Hindenburga w Węgorzewie. W 1936 r. wykonał kolorowy plan Węgorzewa i powiatu. |
| 110 Lat temu w Węgorzewie (1904r.) Niemiecki Czerwony Krzyż założył Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Pierwszym lekarzem był dr von Oepen, specjalista chirurg. Kierownikiem kolumny sanitarnej był mistrz fryzjerski Banz, a siedziba pogotowia mieściła się przy Starym Rynku obecnie Plac Grunwaldzki. Po wojnie pogotowie ratunkowe rozpoczęło prace w 1955r. |
| 110 Lat temu rozpoczęto budowę wodociągu w Węgorzewie (1904r. zakończono w 1905r.) |
| 100 Lat temu w Łodzi urodził się Jan Kozielewski vel Jan Karski( ur. 1914r. – zm. w Waszyngtonie w 2000r.), wysłannik, kurier stronnictw i Delegatury Rządu czyli Polskiego Państwa Podziemnego (1940-1945) człowiek, który próbował zatrzymać Holocaust – autor raportu o Zagładzie Żydów i świadectwa osobistego. Po zakończeniu wojny Karski zapadł w milczenie, postanowił nie wracać do Polski. Ożenił się z kobietą, która przeżyła wojnę w Londynie, lecz straciła całą rodzinę w gettach i komorach gazowych. Napisał pracę doktorską pt. „Wielkie mocarstwa a Polska 1919-1945:od Wersalu do Jałty” na Georgetown University w Waszyngtonie i na tymże uniwersytecie wykładał aż do emerytury. Karski głosił prawdę o Zagładzie, potępiał znieczulicę rządów i zwykłych ludzi, ustanowił własną nagrodę za empatię i tolerancję. W 2012 r. został odznaczony przez prezydenta Baracka Obamę Medalem Wolności. Sejm RP uchwalił, że w setną rocznicę urodzin Jan Karski będzie jednym z trzech Patronów Roku 2014. |
| 100 Lat temu (1914 – 1918 „wielka wojna”) wybuchła I wojna światowa; w sierpniu 1914 Rosjanie dochodzą na zachód i południe do Olsztyna, Feldmarszałek Paul Hindenburg wraz z E. Ludendorffem zwyciężają rosyjskie wojska pod Tannenbergiem („druga bitwa” pod Grunwaldem; określenie „pierwsza bitwa” odnosi się do daty 1410 r.) i w całych Prusach Wschodnich. |
| 95 Lat temu zmarł Jan Karol Sembrzycki vel Zembrzycki (ur. w Olecku 1856r.- zm. 1919r.), którego działalność była w duchu polskim. Z zawodu aptekarz, z zamiłowania bibliofil, publicysta i literat, który uświadamiając sobie swoje polskie korzenie rozpoczyna pracę z Mazurami, wydając dla nich czasopismo tygodnik „Mazur” (1883-84) i „Mazur Wschodnio-Pruski” (1885r.) Nawiązał następnie współpracę z warszawską „Wisłą” gdzie opublikował m.in. „Przyczynki do charakterystyki Mazurów Pruskich”(1889r.), „O gwarze Mazurów Pruskich”, (1889r.) i o „Weselu Mazurskim” (1893r.). Opracował także pierwszy „Krótki przegląd literatury ewangelicko-polskiej Mazurów i Ślązaków od roku 1670” (Nawsie 1887r.) oraz opisy miast mazurskich do Słownika Geograficznego. Zembrzycki podobnie jak Wojciech Kętrzyński miał takie znaczenie w drugiej połowie XIX w. jak Mrongowiusz i Gustaw Gizewiusz w pierwszej połowie XIX w. |
| 95 Lat temu w 1919r. w Warszawie organizował się Mazurski Komitet Plebiscytowy z siedzibą w Olsztynie. |
| 70 Lat temu zmarła Stefania Sempołowska (zm. 1944r.) pedagog, pisarka i działaczka społeczno-oświatowa. W 1913 r. ogłosiła w piśmie pt.„Ziemia” cykl artykułów o Mazurach Pruskich, a w 1920r. książkę pt.„Mazury Pruskie”. |
| 50 Lat temu (2.12.1964r.) położono kamień węgielny pod budowę Olsztyńskiej Fabryki Opon Samochodowych. |
| 45 Lat temu w 1969r. wybudowano muszle koncertową na Placu Wolności (na cokole pomnika z 1927r.) |
| 45 Lat temu w Olsztynie uruchomiono nowy ośrodek radiowo-telewizyjny. Od tej daty programy radia i telewizji emitowane były za pośrednictwem anteny zawieszonej na maszcie, który wysokością ustępował masztowi zainstalowanemu w Łodzi. Olsztyńska antena przewyższała paryską wieżę Eiffla o całe 37,5 metra. |
| 45 Lat temu działalność muzealniczą w Węgorzewie rozpoczęła część załogi Powiatowego Domu Kultury w Węgorzewie, gromadząc zabytki. |
| 25 Lat temu w Węgorzewie Komitet Obywatelski SOLIDARNOŚĆ wydawał nieregularne pismo pt. „WIADOMOŚCI WĘGORZEWSKIE”, w nakładzie 60 egz. - 90 egz. na prawach maszynopisu. Pismo drukowane było w Miejsko-Gminnym Domu Kultury przy ul. Pionierów 33 w pokoju nr 5 (III piętro) i jak zaznacza redakcja „BEZ TELEFONU”. Z czasem redakcja przeniosła się do węgorzewskiego zamku do pokoju nr 7 wówczas przy ul. Bohaterów Stalingradu 7 i był już telefon nr 2025. |
| 20 Lat temu w marcu 1994r. powstało w Węgorzewie Koło Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. |
| dzień / m-c |
| 03.01. 150 lat temu w Poznaniu w 1864r. urodził się Seweryn Pieniężny (zm.1905r.) redaktor i wydawca „Gazety Olsztyńskiej”. |
| 08.01. 30 lat temu w 1984r.w Węgorzewie oddano do użytku ulicę Portową. |
| 16.01. 150 lat temu urodził się Bogumił Linka (ur. 16.01.1864r. w Wawrochach na Mazurach) jeden z czołowych działaczy ruchu ludowego, współzałożyciel Mazurskiej Partii Ludowej, Banku Ludowego i Kółka Rolniczego w Szczytnie. Był członkiem delegacji, która udała się do Paryża, by domagać się od aliantów przyłączenia Mazur do Polski. Po powrocie uwięziony przez Niemców, zwolniony został po interwencji marszałka Foch`e. Na wiecu polskim w Szczytnie bestialsko został pobity przez bojówkę niemiecką, zmarł na skutek odniesionych obrażeń. |
| 18.01. 65 lat temu w 1949r. uruchomiono odbudowaną linię kolejową Węgorzewo-Kętrzyn. |
| 21.01. 210 lat temu w 1804r.urodził się Walenty Gotzheim ksiądz katolicki misjonarz. |
| 27.01. 205 lat temu urodził się Jan Fryderyk Anders (ur.27.01.1809r. w Królewcu – zm.3.03.1876r. w Rynie) ksiądz ewangelicki, autor podręczników do nauki języka polskiego, przeciwnik akcji germanizacyjnej na Mazurach. W latach 1848-1858r. był proboszczem polskim w Węgorzewie. |
| 31.01. 70 lat temu w 1944r. zmarła w Warszawie Stefania Sempołowska (ur. 1.10.1869r. we wsi Polonisz koło Środy), nauczycielka, pisarka i działaczka społeczna. W 1913r. wydała cykl artykułów o Mazurach Pruskich, a w 1920 książkę „Mazury Pruskie”. Słowa, które wypowiedziała S. Sempołowska 100 lat temu są aktualne po dzień dzisiejszy: |
„Szkoła jak życie nie staje, nie zatrzymuje się,
A każdy dzień jej pracy odbija się echem w przyszłości”
| dzień / m-c |
| 01.02. — 140 lat temu urodził się Kazimierz Nitsch (ur.1.02.1874r. w Krakowie –zm.26.09.1958r.) wybitny językoznawca, pierwszy gruntowny badacz gwar Pomorza, Warmii i Mazur. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pierwszą wyprawę naukową na Warmię i Mazury prof. Nitsch odbył w 1906r., a rok później opublikował pracę „Dialekty polskie Prus Wschodnich”. Drugą podróż naukową zrealizował w 1930r. Pomorzem i Prusami zajmował się w ponad 50 publikacjach. |
| 02.02. — 30 lat temu w 1984r. matką chrzestną statku „Ziemia suwalska” została Barbara Grąziewicz-Chludzińska z Węgorzewa, która wygrała konkurs ogłoszony przez pismo „Krajobrazy” w 1983r. |
| 04.02. — 25 lat temu zmarł Zbigniew Głuchowski, ówczesny naczelnik Miasta i Gminy Węgorzewo. |
| 06.02. — 25 lat temu rozpoczęły się obrady „Okrągłego Stołu” z udziałem działaczy nielegalnej wówczas Solidarności, m.in. Lecha Wałęsy i innych przywódców opozycji. Solidarność uzyskała swą powtórną legalizację, wolne wybory do Senatu, częściowo wolne do Sejmu (walka toczyła się o 35 % mandatów poselskich). |
| 09.02. — 35 lat temu w 1979r. uruchomiono telefoniczne połączenie automatyczne Warszawa-Suwałki. |
| 20.02. — 25 lat temu w 1989r. powstało w Węgorzewie Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna. |
| 22.02. — 195 lat temu urodził się Henryk Oskar Kolberg (ur.22.2.1814r. - zm. 3.06.1890r.) folklorysta, etnograf, kompozytor, autor monumentalnego dzieła pt. „Lud”. Był pierwszym polskim uczonym, który zajął się gruntownie folklorem Mazurów i Pomorzan podkreślając ich związki z polską kulturą ludową. Jego babka wywodziła się z pruskiej rodziny von Arnim, a dziad, o niemieckim imieniu Gotfryd i francuskim nazwisku Mercoeur, pochodził, jak pisał sam Kolberg, z emigracji, która do Prus przybyła za czasów Ludwika XVI. Matka jednakże, urodzona już w Polsce, czuła się – czym syn się chlubił – Polką w pełnym tego słowa znaczeniu. Jego niemieckie korzenie Oskar także dementował: „Nazwisko jest tylko pozornie niemieckie, gdyż rodzina wywodzi się z Pomorza Bałtyckiego, pierwotnie słowiańskiego”. W sumie opracował Kolber 66 tomów „Ludu”, z których ostatnie ukazały się dopiero w latach 60. XX w. Zmarł w wieku 76 lat po długim i samotnym życiu poświęconym kompletowaniu wiedzy na temat wsi polskiej i jej obyczajów. Zebrał ogromną ilość pieśni i przyśpiewek, przysłów i powiedzonek. Wśród nich – „Wlazł kotek na płotek”. |
| 23.02. — 90 lat temu w 1924r. w Grabianowie powiat Siedlce urodził się Stanisław Cierniak. W 1949r. osiedlił się w Koloni Rybackiej. Mając 45 lat zaczął rzeźbić. W pierwszym okresie twórczości zajmował się też wycinanką, lecz krótko. W latach 1972-73 tworzył liczne rzeźby zafascynowany baśniami i legendami z okolic Węgorzewa. Cenił sobie szczególnie drewno daglezji, które wygładzał do lekkiego połysku. |
| dzień / m-c |
| 02.03. — 40 lat temu zmarł Gustaw Leyding (junior) pseudonim Lucjan Mielecki (ur.8.08.1899r. w Hazębarku, obecnie Labuszewo – zm. 2.03.1974r. w Szczytnie) wspólnie z ojcem działał na rzecz tworzenia polskiej świadomości narodowej wśród Mazurów oraz przyłączenia Mazur do Polski; redaktor „Mazurskiego Przyjaciela Ludu” i „Mazura”, publicysta, historyk regionalny. |
| 05.03. — 30 lat temu w 1984r. w Argentynie wodowano statek ms. „Ziemia suwalska” (o wyporności 27 tyś. DWT). |
| 06.03. — 560 lat temu 1454r. poselstwo Związku Pruskiego wystawia w Krakowie akt oddania Prus królowi polskiemu; 6 marca Kazimierz Jagielończyk wystawia przywilej inkorporacji Prus. W maju i czerwcu stany pruskie składają w Toruniu, Elblągu i Królewcu hołd królowi polskiemu. |
| 09.03. — 20 lat temu powstało w Węgorzewie Koło Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. |
| 09.03. — 1005 lat temu ginie z rąk Prusów św. Bruno z Kwerfurtu w nieudanej misji chrystianizacji Prusów. |
| 13.03. — 130 lat temu w Berlinie w 1884r. zmarł Siegfried Heinrich Aronhold (ur. w Węgorzewie (Angerburgu) 16.07.1819r.) przeszedł do historii matematyki jako jeden z twórców teorii inwariantów. Fachowcom z dziedziny mechaniki teoretycznej znane jest prawo Aronholda-Kennedy’ego. Istnieje również notacja Clebscha-Aronholda przydatna do opisywania pewnych krzywych. |
| 19.03. — 40 lat temu zmarł Aleksander Słomiński (Słoma) (ur.08.12.1885r. w Odelsku ZSRR - zm.19.03.1974r. w Węgorzewie) rzeźbiarz ludowy z zawodu był kowalem, cieślą, stolarzem. Od 1948r. mieszkał w Dąbrówce Nowej. Rzeźbić zaczął w 1971r. Prace jego były niejako ilustracją otaczającego go świata; były to postacie polityków, dyplomatów, wojskowych, młodych kobiet, sporadycznie pojawiali się świeci, ptaki, maszyny. Pomysły czerpał z prasy, radia, telewizji. Ostatnie trzy lata życia poświęcił rzeźbie, opiekował się czynnie zabytkami; był opiekunem społecznym kościoła w Dąbrówce Nowej. Ogółem wykonał około 350 prac rzeźbiarskich i malarskich, których duża część znajduje się w Muzeum w Węgorzewie. |
| 26.03. — 100 lat temu urodził się Bohdan Wilamowski (ur. 26.03.1914r. we wsi Skurpie) działacz społeczny i oświatowy, uczestnik kampanii wrześniowej, poseł na Sejm, wykładowca Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie. W latach 1974-1949 był wicewojewodą olsztyńskim. |
| 28.03. — 25 lat w 1989 r. temu ukazał się pierwszy numer nieregularnego pisma Komitetu Obywatelskiego pt. „Mamry” |
| dzień / m-c |
| 05.04. 145 lat temu zmarł w 1869r. Wilhelm Menzel (ur. w1799r.) nauczyciel, redaktor, wydawca pierwszego na Mazurach pisma poświęconego regionowi mazurskiemu i Polsce. Redaktor dwujęzycznego tygodnika „Łecki Przyjaciel Ludu”. Miał w Ełku zakład topograficzny i w siódmym roczniku „Kalendarza Królewsko-Pruskiego” opublikował w całości popularną pieśń żniwną, która miała aż 30 zwrotek. |
„Ucichł już na polu
Sierpa chrzęst, brzęk kosy.
Wystroiły dziewki
W kwiaty swoje włosy.
Od granic do granic
Śpiew się nasz rozlega.
Kto nas chce przywitać,
Niech przed sień wybiega.
Idziemy wyśpiewując.
Żniwny wianek nosim
A o sutą ucztę
Gospodarza prosim” (...)
| 12.04. — 200 lat temu zmarł w Miłomłynie Jan Wrona (ur. się w Mazuchówce koło Giżycka 1772r.- zm. 12.04.1814r.) ksiądz ewangelicki, tłumacz książek na język polski. Studia kończył w Królewcu, gdzie był też kapelanem wojskowym. Od 1808r. był proboszczem w Miłomłynie. Przetłumaczył pracę J.S. Weissa pt. „Książka szkolna dla pierwszego ćwiczenia się...” i „Nowy elementarzyk”. |
| 28.04. — 70 lat temu zmarł Józef Biedrawa (ur. w Trzyńcu na Zaolziu - zm. 28.04.1944r. w Krośnie nad Wisłokiem) działacz zasłużony dla Mazur, długoletni dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Działdowie. Dzięki jego umiejętności współżycia poważnie osłabły w okresie międzywojennym niesnaski wyznaniowe na Działdowszczyźnie. Był współzałożycielem Muzeum Mazurskiego w Działdowie, oraz koła krajoznawczego. Wychowawca wielu roczników mazurskiej inteligencji. Po wybuchu II Wojny Światowej przeniósł się do Warszawy, gdzie z polecenia podziemia pracował nad zagadnieniami szkolnictwa na Warmii i Mazurach. Ukrywał się pod nazwiskiem Barnatowicz. Prochy Józefa Biedrawiny zostały przewiezione z Krosna do Olsztyna i uroczyście pochowane w alei zasłużonych na cmentarzu komunalnym. |
| 29.04. — 100 lat temu urodził się Alfons Franciszek Klonowski (ur. 29.04.1914 r. – zm. 2.06.1958r.) etnolog, etnograf, muzeolog. Studia etnograficzne ukończył na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pracował jako nauczyciel na Pomorzu i jednocześnie był asystentem na UMK w Toruniu; długoletnim kustoszem działu etnografii Muzeum w Olsztynie. Zorganizował Skansen w Olsztynku, gromadził i opracowywał dokumentacje z zakresu kultury materialnej i sztuki regionu Warmii i Mazur. Ogłosił wiele prac zwłaszcza dotyczących budownictwa ludowego. |
| dzień / m-c |
| 12.05. — 25 lat temu rozpoczął się strajk okupacyjny w zakładach Mięsnych w Ełku. |
| 18.05. — 320 lat temu urodził się Maciej Ernest Boretius (Borecki) (ur.18.05.1694r w Giżycku – zm. w Królewcu 4.10.1738r.) lekarz i przyrodnik mazurski, zięć Jerzego Andrzeja Helwinga. Był profesorem Uniwersytetu w Królewcu, nadwornym lekarzem króla pruskiego, członkiem Towarzystwa Naukowego w Berlinie. Pierwszy głosił eksperyment szczepienia przeciw ospie na Mazurach z którym się zapoznał w czasie podróży naukowej do Anglii, gdzie czyniono pierwsze próby szczepienia ospy. Tam bowiem stosowano już sztuczne szczepienie jadem ospy pochodzącym z lekkich przypadków ospy naturalnej (w ten sposób wywołana ospa przebiegała zazwyczaj łagodnie, powodując odporność przeciw ospie naturalnej). Był on autorem licznych prac z zakresu medycyny, zmarł nagle w 44 roku życia. |
| dzień / m-c |
| 04.06. — 35 lat temu w 1979r. odbył się I Rajd Węgorzewski. |
| 04.06. — 25 lat temu 4 czerwca i 24 sierpnia 1989r. zakończyły się wybory. Tadeusz Mazowiecki został pierwszym solidarnościowym premierem. Stało się tak, gdyż ZSL i SD opuściły koalicję z PZPR. Po tych wyborach Polska była już zupełnie innym krajem rozpoczęła się III Rzeczypospolita. Zapadła zgoda na reformę gospodarczą Leszka Balcerowicza. Okres ten symbolizowało hasło Adama Michnika: „Wasz prezydent, nasz premier”. |
| 04.06. — 25 lat temu w pierwszej turze wyborów do Sejmu i Senatu wygrali wszyscy kandydaci z list Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. |
| — 30 lat temu w 1984r. przyznano Pokojową Nagrodę Nobla Lechowi Wałęsie - moralny triumf Solidarności. |
| dzień / m-c |
| 09.07. — 25 lat temu w 1989r. na zjeździe delegatów „Solidarności” ukonstytuował się Tymczasowy Zarząd regionu „Pojezierze” (na przewodniczącego wybrano Wojciecha Tucholskiego). |
| 11.07. — 240 lat temu urodził się ks. ewangelicki dr teologii Jan Bogumił Wojde (ur.11.07.1774r. w Lesznie Wielkopolskim) studiował w Poznaniu, Frankfurcie nad Odrą i w Berlinie. Jako duszpasterz pracował w Lesznie i Królewcu. Będąc wizytatorem i radcą szkolnym przeciwstawiał się akcji germanizacji. Przyczynił się do wprowadzenia języka polskiego w gimnazjum w Kętrzynie i Ełku. Zreformował Seminarium Polskie w Królewcu podnosząc na wyższy poziom naukę języka polskiego. Był dyrektorem Seminarium Polskiego w Królewcu, z Warszawy i Poznania sprowadzał dla seminarium polskie książki. |
| 16.07. — 195 lat temu w 1819r. urodził się w Węgorzewie Siegfried Heinrich Aronhold (zm.13.03.1884r. w Berlinie) przeszedł do historii matematyki jako jeden z twórców teorii inwariantów. Fachowcom z dziedziny mechaniki teoretycznej znane jest prawo Aronholda-Kennedy’ego. Istnieje również notacja Clebscha-Aronholda przydatna do opisywania pewnych krzywych. |
| 19.07. — 250 lat temu w Olsztynku w 1764r. urodził się Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (zm. 3.06.1855r.) pastor ewangelicki, pisarz i tłumacz, obrońca języka polskiego. Wraz z ks. Jerzym Olechem bezskutecznie starał się o utworzenie katedry języka polskiego na Uniwersytecie Królewieckim. Pozostawił po sobie 1 tyś. zgromadzonych cennych książek, które przeszły w posiadanie Biblioteki Miejskiej w Gdańsku. Od jego nazwiska pochodzi po 1945r. nazwa pruskiego miasta Mrągowo - dawniej polski Ządźbork, niem. Sensburg. |
| — 30 lat temu w 1984r. Węgorzewo zostało krajowym wicemistrzem gospodarności. |
| dzień / m-c |
| 08.08. — 115 lat temu urodził się Gustaw Leyding (junior) pseudonim Lucjan Mielecki (ur.1899r.w Hazębarku (obecnie Labuszewo) – zm. 2.03.1974r. w Szczytnie) wspólnie z ojcem działał na rzecz tworzenia polskiej świadomości narodowej wśród Mazurów oraz przyłączenia Mazur do Polski; redaktor „Mazurskiego Przyjaciela Ludu” i „Mazura”, publicysta, historyk regionalny. |
| 16.08. — 35 lat temu zmarł Gustaw Optacy (ur.12.05.1892r.- zm.16.08.1979r.) leśniczy, działacz mazurski, zbieracz folkloru, gawędziarz i pieśniarz ludowy. |
| 21.08. — 125 lat temu zmarł ks. Feliks Szrajber (Schrajber) (ur. w Mikołajkach na Powiślu - zm.21.08.1889 r.) działacz społeczny i oświatowy na Warmii. Kształcił się m.in. w Braniewie i Rzymie, gdzie uczęszczał do kolegium polskiego. Zorganizował w Olsztynie Towarzystwo Rzemieślnicze „Czeladź Katolicka”. Organizował odczyty i przedstawienia o charakterze umoralniającym. Zajmował się upowszechnianiem polskich książek i elementarzy. |
| 24.08. — 25 lat temu w 1989r. Tadeusz Mazowiecki został pierwszym solidarnościowym premierem. Stało się tak, gdyż ZSL i SD opuściły koalicję z PZPR. Po tych wyborach Polska była już zupełnie innym krajem rozpoczęła się III Rzeczypospolita. Zapadła zgoda na reformę gospodarczą Leszka Balcerowicza. |
| 25.08. — 240 lat temu urodził się Johann Gottfried Herder (ur. w Morągu 25.08.1744r. - zm. 1803r. w Weimarze) pisarz, filozof, pastor, teoretyk literatury, tłumacz, poeta. Jego ojciec był nauczycielem i kościelnym polskiej gminy ewangelickiej. Jego wczesna twórczość posłużyła do stworzenia zasad romantycznego ruchu tzw. „Sturm und Drang Periode” (Okres burzy i naporu).Wyrażał swe sympatie i zrozumienie Słowian, zwłaszcza Polaków. Zdecydowanie obstawał przy polskim pochodzeniu Kopernika; oburzały go rozbiory Polski, badał ludowe pieśni polskie. Ze wszystkich sztuk najwyżej stawiał muzykę. Odkrył uroki i zapoczątkował zbieranie ludowych pieśni. Jego grobowiec opatrzono sentencją ilustrującą osobowość tej wielkiej indywidualności: „Światło, Miłość, Życie”. |
| 28.08. — 45 lat temu zmarł w Krutyni Karol Małłek (ur. 18.03.1898r. w Brodowie koło Działdowa - zm. 28.08.1969r.) działacz i pisarz mazurski mawiano o nim król Mazurów. Debiutował w 1931r. utworem scenicznym „Jutrznia mazurska na Gody”. Zbierał pieśni ludowe, podania, przysłowia, anegdoty i opisy obrzędów mazurskich, które potem wykorzystywał w różnego rodzaju opracowaniach (m.in. w wydanym śpiewniku i inscenizacjach dożynek, wesela mazurskiego). Twórca i dyrektor Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego w Rudziskach Pasymskich w latach 1945- 1950, gdzie przekonywał swych słuchaczy iż są Mazurami, a Mazurzy, jako potomkowie polskich osadników, powinni uważać się za część narodu polskiego. Ten program repolonizacji realizował sprawdzonymi w przedwojennej Polsce metodami kształcenia dorosłych według modelu duńskich uniwersytetów ludowych. Idee tego typu uniwersytetu polegała przede wszystkim na tym, by nie tyle uczyć czegokolwiek słuchaczy teoretycznie czy praktycznie, ile wpływać na ich sposób myślenia i światopogląd. Oddziaływać zarówno intelektualnie, jak i emocjonalnie. Było to szczególnie ważne w sytuacji młodzieży mazurskiej, która nie tylko odczuwała w sposób dotkliwy brak znajomości języka polskiego, ale także znalazła się w szczególnie trudnej sytuacji – w tę próżnie wchodzi Małłek ze swoim programem adaptacji w nowej ojczyźnie. Praktyczna nauka języka polskiego, nauka historii to pierwszy krok – repolonizacja, drugi akceptacja dziejącej się w Polsce rewolucji ustrojowej. Był warunek Mazurzy musieli zarzucić chłopską mentalność i zasilić szeregi ludu pracującego miast i wsi. Jednak Małłek musiał zrezygnować z funkcji dyrektora, a uniwersytet połączono z uniwersytetem Jana Boenigka, który został przeniesiony do Mikołajek. Te zmiany oznaczały koniec „mazurskiego eksperymentu”, a nowy twór służył już tylko kursom rolniczym. Został pochowany w Olsztynie na cmentarzu przy ul. Poprzecznej. |
| dzień / m-c |
| 01.09. — 75 lat temu w 1939r. wojska niemieckie 3 armii uderzyły z Prus Wschodnich na Polskę – rozpoczęła się Polska Kampania Wrześniowa, początek II Wojny Światowej. |
| 03.09. — 20 lat temu w 1994r. I Mazurska Brygada Artylerii w dniu swego święta otrzymała nowy sztandar ufundowany przez mieszkańców wszystkich gmin powiatu węgorzewskiego. Matką chrzestną sztandaru została Barbara Grąziewicz-Chludzińska. Dwudniowe obchody święta jednostki zakończyła ceremonia przekazania obowiązków dowódcy brygady od pułkownika Wiesława Pietrzaka przyjął pułkownik Edward Pawlica. |
| 04.09. — 120 lat temu urodziła się Maria Zientara-Malewska (w 1894r. w Brąswałdzie – zm. 2.10.1984r. w Olsztynie) nauczycielka, poetka, pisarka. Pierwsze wiersze drukowała w „Gazecie Olsztyńskiej”, gdzie pracowała w latach 1921-1923. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Krakowie (1926r.) pracowała w Polsko-Katolickim Towarzystwie Szkolnym w Olsztynie. Aresztowana w sierpniu 1939r. została uwięziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbruck. Po wojnie była wizytatorem przedszkoli w kuratorium olsztyńskim. Nazywano ją Konopnicką ziemi warmińskiej. |
| 09.09. — 285 lat temu zmarł (1729r. w Łankiejmach pod Kętrzynem) Henryk Wilhelm von Gröben, oficer piechoty koronnej króla Jana III Sobieskiego. Urodził się 11 sierpnia 1657r. w Piłakach pod Węgorzewem. |
| 09.09. — 15 lat temu w 1999r. Muzeum powołało placówkę kształcenia ustawicznego – Ośrodek Szkoleniowy Rzemiosł Tradycyjnych i Artystycznych. |
| 25.09. — 25 lat temu w 1989r. zakończył się najdłuższy strajk w PRL, który trwał 42 dni podpisaniem porozumienia w Rominckim Kombinacie Rolnym w Gołdapi. |
| dzień / m-c |
| 04.10. — 55 lat temu zmarł Mieczysław Orłowicz (ur.17.07.1881r. w Komarno koło Lwowa- zm.4.10.1959r. w Warszawie) doktor prawa i historyk sztuki, wybitny działacz turystyki i krajoznawstwa w Polsce. Był pierwszym popularyzatorem regionu warmińskiego i mazurskiego, autorem pierwszego polskiego przewodnika po terenie pt. „Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii”, Lwów1923r. Orłowicz propagował także turystykę w Bieszczadach Wschodnich na terenach obecnej Ukrainy, zaprojektował też przebieg wschodniej części Głównego Szlaku Beskidzkiego. W uznaniu zasług jego imieniem nazwano przełęcz w Bieszczadach Zachodnich i Główny Szlak Sudecki. |
| 17.10 — 80 lat temu w 1934r. powstał Oddział Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech, wówczas niemieckich Prusach Wschodnich z Pawłem Jaśkiem (1908-1982) jako naczelnym bibliotekarzem. Paweł Jasiek, ps. Krajnomir był działaczem oświatowym, organizatorem szkolnictwa polskiego na Warmii i bibliotekarzem w okresie międzywojennym. W 1932r. napisał „Hymn Krajny”, który znajduje się w zbiorach dokumentów w Zakrzewskim Domu Kultury „Domu Polskim” w Zakrzewie. |
| 19.10. — 30 lat temu w 1984r. został zamordowany przez Służby Bezpieczeństwa ks. Jerzy Popiełuszko. |
| dzień / m-c |
| 29.11. — 25 lat temu nowelizacja listopadowa w 1989r. przywrócił tradycyjną nazwę państwa polskiego – Rzeczpospolita Polska zamiast PRL (Polska Rzeczpospolita Ludowa) i godło: wizerunek orła białego w koronie na czerwonym polu. |
| dzień / m-c |
| 13.12. — 325 lat temu zmarł Zbigniew Morsztyn herbu Leliwa, (ur. ok. 1627r. na Podgórzu - zm.1689r. w Królewcu) poeta, arianin. Z Podlasia udał się z rodziną do Prus Książęcych. W 1663r. podpisał umowy dzierżawne na dwa majątki – Rudówkę i Małe Jagodne. Dzierżawy te stały się ośrodkiem życia religijnego i towarzysko-kulturalnego Braci Polskich, a Morsztyn duchowym opiekunem arian osiadłych w księstwie pruskim. Dbał o sprawy zboru i tworzył. Napisał m.in. „Kolenda napisana w Królewcu d. 2 stycznia 1674” wtedy także Morsztyn zaczął pracować nad swoim najbardziej znanym zbiorami wierszy pt. „Muza domowa”(1676-1684).W październiku 1678r. uczestniczył w obradach synodu Braci Polskich w Rudówce oraz synodu antytrynitarskim w październiku 1648 r. Pogrzeb Zbigniewa Morsztyna odbył się 17 stycznia 1690r. w Rudówce. |
Opracowanie:
Krystyna Jarosz
Bibliografia:
- Achremczyk Stanisław, Kalendarium dziejów Warmii i Mazur w: Warmia i Mazury, Olsztyn 1985, ss. 805-829
- Kalendarz historyczny pod red. Bronisława Sałudy, „Warmia i Mazury”
- Kalicka Manula, Tropiciel przyśpiewek, Polityka nr 1(2939), s.69-71
- Szostkiewicz Adam, Grom na bisurmanów, Polityka nr 1(2939), s.72-73
- Turski Marian, Dlaczego kurier zamilkł, Polityka nr 1(2939), s. 66-68
- Barkoniecki K., Lipscher W., Borussia ziemia i ludzie, Olsztyn 1999