Rdzawe druty od Ojczyzny dzielą nas...

Lokalizacja:

Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie

Data (Rozpoczęcia):

28.09.2016

Czas:

"Rdzawe druty od Ojczyzny dzielą nas... Internowani w latach 1944 - 1947"
Wystawa ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Białymstoku.

Rdzawe druty od Ojczyzny dzielą nas... Internowani w latach 1944–1947 to wystawa przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku  Biuro Edukacji Narodowej. Obrazuje ona akcję „Burza”, operację „Ostra Brama” na ziemiach północno-wschodnich, aresztowanie i internowanie żołnierzy Armii Krajowej, liczebność transportów i rozmieszczenie obozów NKWD w ZSRR, w których więziono internowanych Polaków, a także losy poszczególnych osób. Dla jednostek jak i dla narodu było to zniszczenie dotychczasowego porządku życia i porządku świata. Wyrwano Polaków zamieszkujących północno-wschodnie rubieże Polski z tego co znane, poukładane i odwieczne. Połączenie unikatowych zdjęć z dokumentami sprawia, że mamy świadomość  dezorientacji, pośpiechu, bezsilności, która sprowadza się do chaosu i strachu. Wystawa informuje również o Obławie Augustowskiej – akcji przeprowadzonej przez oddziały NKWD i Urząd Bezpieczeństwa w lipcu 1945 r., w wyniku której zaginęło ok. 600 mieszkańców z Puszczy Augustowskiej i jej okolic. Końcowe panele poświęcone są repatriacji internowanych do kraju. Większość internowanych wróciła do kraju w 1947 r. Polacy z terenów wcielonych do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) po odbyciu wyroków ubiegali się o powrót do kraju na ogół dopiero w ramach tzw. drugiej repatriacji (1955-1959). W końcu 1955 r. do Polski przybyło prawie 6 tyś. zesłańców i więźniów, głównie żołnierzy AK.

Scenariusz wystawy: Marcin Markiewicz, Marcin Zwolski

 

Wojska radzieckie realizując operację pod kryptonimem „Bagration”, w połowie lipca 1944 r. osiągnęły wschodnie granice okręgu białostockiego. Armia Czerwona zamierzała wypchnąć wojska niemieckie z terenów Białorusi i Litwy. Oznaczało to m.in. przekroczenie przez sowietów przedwojennej granicy z Polską i podjęcie walk na terytoriach, do których uzurpują sobie prawo. Już w sierpniu NKWD aresztowało część dowództwa białostockiego Armii Krajowej oraz Okręgowego Delegata Rządu na Kraj Józefa Przybyszewskiego. Zanim doszło do lipcowych walk o polskie Kresy Północno-Wschodnie w 1944 r., region ten od wybuchu wojny w 1939 r. przeżywał kolejno okupację sowiecką, litewską, ponownie sowiecką, by wreszcie po zaatakowaniu ZSRR przez III Rzeszę doświadczyć czteroletniej okupacji „rasy panów”.

Akcja „Burza”

Wprowadzony rozkazem dowódcy Armii Krajowej 20 XI 1943 r. plan „Burza” przewidywał mobilizację zakonspirowanych oddziałów AK oraz łączenie  ich w większe jednostki nadając im nazwy powojennych pułków i dywizji stacjonujących na danym terenie. W ramach akcji „Burza” (III-XI 1944 r.) atakowano tyły wycofujących się wojsk niemieckich oraz zajmowano poszczególne miejscowości, jeszcze przed wejściem do nich oddziałów Armii Czerwonej. Terenowym dowódcom AK i przedstawicielom Delegatury Rządu RP na Kraj polecono ujawnienie się jako gospodarze terenu wobec wkraczającej Armii Czerwonej oraz obejmowanie władzy wojskowej i cywilnej na wyzwolonym terenie.

Wileńszczyzna

O możliwościach bojowych terenu świadczyła właśnie operacja „Ostra Brama”. Łącznie wzięło w niej udział 15 000 polskich partyzantów. W ciągu kilkudniowych walk o Wilno doszło nawet do chwilowego współdziałania z nadciągającymi jednostkami Armii Czerwonej, a na ulicach wyzwolonych miasta pojawiły się biało czerwone flagi. Pod pretekstem rozbudowy polskich sił zbrojnych, sowieci zaprosili polskie dowództwo na negocjacje, po czym rozpoczęło się rozbrajanie oddziałów Armii Krajowej. Kilka tysięcy żołnierzy zostało internowanych. Większość trafiła do łagrów, część wróciła do domów. Generał Iwan Czerniachowski, dowódca III Frontu Białoruskiego, był współodpowiedzialny za represje wobec kresowych żołnierzy Armii Krajowej. Według sowieckich dokumentów tylko do końca 1944 r. oddziały NKWD na Białorusi przeprowadziły 893 operacje, w wyniku których zlikwidowano bądź aresztowano niemal 70 000 osób. W lipcu 1944 r. zaczął się czas sowieckich rządów, rekwizycja żywności i mienia, aresztowania, przesiedlenia, wszechwładza aparatu partyjnego i policyjnego, wreszcie walka z kościołem. Operacją „Ostra Brama” dowodził płk Aleksander Krzyżanowski „Wilk” komendant Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej. W lipcu 1944 r. podstępnie aresztowany  przez NKWD, a następnie wywieziony w głąb ZSRR. Po ucieczce z obozu ponownie wywieziony. Po uwolnieniu wrócił do kraju w 1948 r. Aresztowany przez UB. Zmarł w trakcie śledztwa 29 września 1951 r.

Wykorzystano publikację: W. Brenda, Lipiec 1944 roku na Kresach Wschodnich, „Debata”, 7(82)2014, s. 10-11

Komisariat wystawy w Muzeum: Krystyna Jarosz

 

Wystawa czynna: 28 wrzesień 2016 r. - luty 2017 r.